آشنایی با جاذبه های قله دماوند + تصاویر

کوه دماوند کوهی در شمال ایران است که به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه شناخته می شود. این کوه در قسمت مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای خزر و در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد. این قله که از نظر تقسیمات کشوری در استان مازندران قرار دارددر هوایی صاف و آفتابی از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانه های دریای خزر قابل رؤیت است نزدیکترین شهر بزرگ به این کوه لاریجان است.

دماوند در اساطیر ایران هم مطرح است و شهرتش بیش از هرچیز به خاطر این است که ضحاک (پادشاهی ستمگر و اژدهافش) در آن به بند کشیده شده است در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلی تر کوه دماوند اشاره شده است دماوند دارای چشمه های آب گرم لاریجان، اسک و وانه است.
دماوند چیست !
دماوند، نام بلندترین قلۀ رشته کوه های البرز و نیز نام شهری است در 25 کیلومتری جنوب این کوه. این نام به پهلوی در کارنامۀ اردشیر بابکان به صورت دُنباوند و در کتیبه های دوران ساسانی چون کتیبۀ شاپور اول در نقش رستم فارس و کتیبۀ نرسی در پایکولی، به صورت دومباوند و دُنباوند، درنامۀ تنسر، شهرستان های ایران، ایرانشهر و کتاب جغرافیای موسی خورنی، دُمباوند آمده که در واقع تغییریافتۀ نام پهلوی آن است. این نام در منابع پارسی و عربی دوران اسلامی به صورت ضم دال، دُنباوند و فتح دال، دَنباوند و دَباوند آمده است.

به این ترتیب، این نام پیش از اسلام و تا مدتی پس از آن به ضم دال، دُمباوند و دُنباوند بوده که در قرون اسلامی آن را با فتح دال، دَنباوند و رفته دَماوند ثبت کرده اند که با نام پهلوی آن مطابقت دارد. اکنون نیز نام کوه و شهر با فتح دال، دَماوند معروف است. این نام از دو جزء ترکیب شده، دُم یا دَم + آوند، یا دُما یا دَما + وند. نام های دُمباوند، دُنباوند و دَنباوند نیز از دو جزء ترکیب شده است. دُمب یا دُنب یا دَنب + آوند یا وند، که در هر صورت از نظر معنایی برای کوه دماوند تفاوتی با یکدیگر ندارند.
دَم یا دَنب، همان دَم در زبان پهلوی، از مصدر دَفتن به معنی تف و گرما یا بخار و گاز است و آوند به معنی ظرف می باشد. وَند نیز پسوند نسبت است و در زبان پارسی باستان، فراوان به کار رفته است. به این ترتیب می توان گفت این نام به معنی ظرفی است که دارای تف و گرما یا بخار و گاز باشد و به همین علت آن را به قلۀ بلند البرز که زمانی آتشفشانی بوده نسبت داده اند.
نام های دیگری که برای کوه دماوند در منابع دیگر آورده شده است عبارتند از:
لواسان: به معنی« محل برآمدن و طلوع خورشید »، لواسان، همچنین نام حوزه ای شامل چند روستا در شرق تهران است و کوه دماوند در شرق آن قرار دارد. بنابراین، لواسان محلی بوده که خورشید از پشت کوه دماوند در آن جا طلوع می کرده. این واژه را نخستین بار ناصرخسرو در سفرنامۀ خود استفاده کرده است.
بیکنی (Bikni):به معنی «کوه سنگ لاجورد» که بارها در متن های آشور نو آمده است. این پادشاهان ادعا کرده اند که «مادهای دوردست در کناره های کوه بیکنی» را تحت فرمانبرداری خود درآورده اند.

نام های دیگری که در دوران باستان به آن اشاره شده عبارتند از:قلۀ مونس، کوه یاسینوس و کارن. کوه دماوند در فرهنگ و ادبیات تاریخی ایران نیز ریشه دارد و شعر و سروده هایی نیز در وصف آن سروده شده است، از شاهنامه فردوسی گرفته تا سفرنامه ناصرخسرو و دیگر مجموعه های ادبی و تاریخی که همگی در وصف و ذکر اوصاف دماوند مطالبی را درج کرده اند.
که در معروف ترین و آشناترین آنها محمدتقی بهار ملقب به ملک الشعرا به وصف دماوند پرداخته است:

ای دیو سپیـد پای در بنــــد ای گنبد گیتی ای دماوند
ای سیم به سر یکی کله خود ز آهن به میان یکی کمربند
تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر چهر دلبند
تا وارهی از دم ستوران وین مردم نحس دیو مانند
با شیـــر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند
چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند…
شهر دماوند نیز در 25 کیلومتری جنوب کوه دماوند قرار دارد که به احتمال خیلی زیاد این شهر نام دیگری داشته و نام کنونی خود را از کوه دماوند گرفته است.

744 سال قبل از میلاد و در زمان آشوریان از دماوند با نام بیکنی در متون مختلف یاد شده و از آن زمان به بعد این کوه اسطوره ای برای ایرانیان همواره مقدس و مورد توجه بوده. در اوستا ، تورات و بسیاری دیگر از متون تاریخی به نام های مختلف از دماوند یاد شده. ویلیامز جکسن آمریکایی که در قرن نوزدهم میلادی در تهران بود می نویسد:
دماوند در اوستا «هوابرزئیتی» نامیده می شود و قریب 6000 متر از زمین سر برافراشته است. بسیاری از جهانگردان و افراد سرشناس مقیم ایران که از زمان قاجار به بعد وارد ایران شده اند به دماوند و ارتفاع های گوناگونی برای آن ذکر کرده اند از 14000 تا 22000 پا.

روز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبان ماه برگزار می شود. انجمن کوهنوردان ایران هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنه های قله دماوند در” شهر رینه لاریجان شهرستان آمل” برگزار می کنند. این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است.
موسیقی ملی موسیقی ملی دماوند در روز جشن تیرگان در سال 1391 با صدای سالار عقیلی در بین 9 هزار نفر رونمایی شد.

اثر طبیعی ملی قله دماوند با مساحتی بالغ بر 2950 هکتار در سال 1381 طی مصوبه شماره 221 مورخ 21/3/81 شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. این اثر با 3976113 تا 3982150 عرض جغرافیایی و 596762 تا 603597 طول جغرافیایی در شمال شرق تهران و در استان مازندران واقع گردیده است. قله دماوند در فرهنگ کشورمان مظهر پایداری و استواری است و از گونه های مهم گیاهی آن می توان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد. استفاده بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهره‌برداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدید کننده در تخریب آن به شمار می آید.

نخستین صعود مستند ایرانیان به قلۀ دماوند، درسال 1857 میلادی انجام شد که تیم سرهنگ محمد صادق خان قاجار ارتفاع قله را 6613 ذرع تعیین کرد.(ارتفاع دماوند دقیقا چقدر است)
اگر منابع قدیمی تر را مطالعه کنید با ارتفاع 5671 متر روبرو می شوید. در سال 1966 میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره ای ارتفاع قله را 5670 متر اندازه گیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد 5671 متر وارد کتاب های درسی و بسیاری از منابع شد بطوریکه که این عدد در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست. عددی که همچنان بر روی بسیاری از بنرها و یادبودهای روی قله برای دماوند بزرگ ذکر می شود.

این قلّه در 26 کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، 62 کیلومتری جنوب غرب آمل و 69 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است.

قلّهٔ دماوند در مرکز رشته کوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی واقع شده است

منابع مختلف اندازه های گوناگونی برای ارتفاع کوه دماوند از سطح آب های آزاد ذکر کرده اند. به نقل از درگاه ملّی آمار ایران، ارتفاع این کوه 5٬610 متر است، از جمله پایگاه ملّی داده های علوم زمین ایران و وب گاه رصدخانهٔ زمین ناسا، ارتفاع 5٬670 متر و 5٬671 متر را نیز برای قلّهٔ این کوه ذکر کرده اند. دائرةالمعارف فارسی فهرستی شش موردی از ارتفاع هایی را که برای این قلّه آمده است ذکر می کند که از 5٬543 تا 6٬400 متر می رسد.
ارتفاع نسبی دماوند، که با اندازه گیری ارتفاع قلّه نسبت به پست ترین درّهٔ بین این قله و نزدیکترین قلّهٔ مرتفع تر تعیین می شود، 4661 متر است که دماوند را در ردهٔ دوازدهم بلندترین قلّه های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار می دهد.
دمای کوه دماوند در ارتفاعات
کمینهٔ دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا 60 درجه زیرصفر (در زمستان) و تا یکی-دو درجه زیر صفر (در تابستان) پایین می آید.

سرعت باد

سرعت توفان در دماوند گاهی از 150 کیلومتر در ساعت می گذرد. سرعت باد در کوهپایه ها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت می رسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می وزند.

 میزان بارندگی در قله دماوند

میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند 1400 میلی‌متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.

آب و هوا

در بهار هر سال از فروردین تا اواخر اردیبهشت دارای هوای بسیار طوفانی با بارش برف به تناوب و بسیار خطرناک برای صعود است.
از اواسط خرداد تا آخر تیرماه بهترین و جذاب ترین زمان برای اجرای برنامه به واسطه پایداری نسبی هوا و سرسبزی و طراوت منطقه و وجود آب فراوان در گوسفندسرا و بارگاه سوم و برف چال های کوچک و بزرگ.
از اواخر تیر تا پایان شهریور ماه هوای پایدار و برف کم و ثابت شدن محدوده یخچال ها و کمبود آب در دامنه ها و بارگاه سوم.
از اوایل مهرماه تا پایان اسفند ماه دارای هوای ناپایدار طوفانی و بورانی و حجم سنگین برف در دامنه ها و نبود آب جاری توام است.

فشار هوا

فشار هوا در قلّهٔ دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.

پوشش گیاهی دماوند

در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می رویند که برخی از آن ها فقط در یک ارتفاع خاصی دیده می شود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شده اند عبارتند از:کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. در ارتفاع 3200 تا 3500 متر علف و بته های بلند و خاردار و به هم پیوسته وجود دارند.

برخی از انواع بته های خاردار دماوند عبارتند از:کلاه میر حسن دماوندی، خارپشتی، گونه های هزار خار (مانند گون)، بته های بنفش رنگ اسپرس پشته ای و گچ دوست گل سنگی. از گونه های ورموت (افسنتین) نیز در دماوند وجود دارند که عبارتند از:درمنهٔ کوهی، درمنهٔ معطر، درمنهٔ کوهسری و گونهٔ فراوان درمنهٔ شرقی.

برخی دیگر از گونه های گیاهای دماوند عبارتند از:کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخره ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رُز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومهٔ پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویهٔ دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبلهٔ ارغوانی و مینای پرکپهٔ برگ نقره ای.

دامنهٔ کوه دماوند در ارتفاع 2000 تا 3500 متری کاملا پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصر به فرد در دنیا شناخته شده است و با نام شقایق لار و رینه در کتاب های معتبر گیاه شناسی جهان به ثبت رسیده. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.

پوشش جانوری کوه دماوند

روباه، شغال، میش، بز، سگ، گرگ، قوچ، گراز، خرگوش
پرندگانی چون عقاب طلایی، کبک، بلدرچین و خفاش عمده ی حیات جانواری دماوند را تشکیل می دهند. دیگر جانوران تقریبا 5 نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانوادهٔ موش ها و گورکن در این منطقه دیده می شوند. بیشتر گزنده های این محدوده سم مهلکی ندارند؛ حتی نیش خطرناک ترین خزنده ها نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است.
چشمه آب معدنی اسک – دماوند:این چشمه های یازده گانه در 96 کیلومتری شرق تهران در دامنه جنوبی قله دماوند و در کف دره هراز در دو سوی رودخانه هراز واقع شده اند. آب این چشمه ها حاوی کلروره بی کربناته وهیدروژن سولفوره و گوگرد است و در درمان عفونت های مجاری تنفسی و بیماری های جلدی و مفصلی مؤثراست .

دریاچه تاروممج – دماوند

دریاچه های تاروممج ، میان دو رشته کوه قره داغ در شمال و کوه زرین در جنوب واقع شده اند و حدود 113 کیلومتر از تهران فاصله دارند. این دریاچه ها در مدخل کوه و در ارتفاع 2500 متری قراردارند. و آب آنها از رودخانه هایی تامین می شود که از سمت شمال جریان می یابند. آب و هوای این منطقه کوهستانی است . این دریاچه ها چشم اندازی زیبا و برای تفریحات آبی از جمله شنا و قایقرانی مناسب اند وکوهنوردی نیز در دو قله جنوبی و شمالی آنها امکانپذیر است .

غار گل زرد ، لار- دماوند

غار گل زرد در دشت زیبای لار واقع شده است . سطح درون غار، مملو از استالاکتیت واستالاگمیت هایی است که بصورت قندیل از سقف و کف آن نمایان شده اند. همچنین سطح آن از کربنات کلسیم پوشیده شده و روشنایی فانوس کوه نوردان ، درخشندگی زیبایی غار را نمایان می سازد. درون این غار چندین حوضچه آب سرد در فاصله های متفاوت از هم وجود دارد.

آبشارهای دماوند

آبشار تیزاب در موقعیت جغرافیایی N354549 E520506 در استان تهران واقع است. در فاصله 5 کیلومتری از شمال دماوند بعد از روستای دشتمزار منطقه ای زیبا روح هر بیننده ای را مینوازد . این جا تنگه ای 1.5 کیلومتری بنام تیزآب طبیعتی کاملا بکر است . وجود درختان بید و رودخانه ای پرآب, آب و هوای مطبوع و دلپذیری را به این منطقه زیبا داده است. آبشار تیزاب در دماوند یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است. ارتفاع آبشار در حدود 10 متر و در ارتفاع 2430 متری از سطح دریا در میان تنگه ای تنگ با کوه های مرتفع قرار گرفته است.

یخ زدن آبشار در زمستان مناظر زیبایی در این منطقه ایجاد می کند. دسترسی به آبشار از طریق شمال شهرستان دماوند و تنگ تیزاب امکان پذیر است. در پای آبشار حوضچه کوچک آبی به عمق 1 کتر ایجاد شده است. در این منطقه قبل از آبشار چشمه تیزاب قرار دارد که برای درمان امراض پوستی مورد استفاده قرار می گیرید. آبشار یخی دماوند آمل-لاریجان در موقعیت جغرافیایی E520718 N355626 در استان مازندران واقع است. این آبشار در ارتفاع 5100 متری در جبهه جنوبی قله دماوند واقع شده است.

از نقطه نظر ارتفاع این آبشار مرتفعترین آبشار در خاورمیانه محسوب میشود. به غیر مدت محدودی در فصل تابستان که آب باریکه ای از کنار آن جریان میابد در سایر ماه های سال یخزده است. برای دستریب به این آبشار باید از مسیر اصلی جبهه جنوبی منحرف شد. ارتفاع آبشار بین 7 تا 12 متر است. در سمت چپ این آبشار تپه های گوگرد شروع می شوند که گاز متصاعد شده از آنها صعود را برای کوهنوردان مشکل می کند. آبشار یخی کوه دماوند در بین کوهنوردان ایرانی از شهرت خاصی برخوردار است.

رودخانه های پیرامون

رودخانه تینه در شمال، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه دلیچای در غرب این کوه واقع شده اند.